Czym jest terapia poznawczo-behawioralna?
W dzisiejszych czasach coraz więcej osób szuka skutecznych metod radzenia sobie z trudnościami emocjonalnymi i psychicznymi. Wśród różnorodnych podejść terapeutycznych psychoterapia poznawczo-behawioralna wyróżnia się jako jedna z najdokładniej przebadanych i najbardziej efektywnych form pomocy. W tym artykule przyjrzymy się bliżej, na czym polega ta metoda.
Co to jest psychoterapia w nurcie poznawczo-behawioralnym?
Psychoterapia poznawczo-behawioralna (w skrócie CBT – cognitive–behavioral therapy) opiera się na wiedzy o tym, że na nastrój, myśli, reakcje fizjologiczne i zachowania mają wpływ podstawowe przekonania, jakie człowiek ma o sobie, innych ludziach i świecie.
Czym są przekonania?
Przykładowe przekonania, które może posiadać pacjent:
- o sobie, że nie zasługuje na miłość i akceptację,
- o innych, że ludzie opuszczają,
- o świecie, że jest nieprzewidywalny i niebezpieczny.
Przekonania mają swój początek w dzieciństwie i są źródłem różnych myśli (w nurcie poznawczo-behawioralnym nazywa się je myślami automatycznymi), które bezpośrednio wpływają na to, w jaki sposób reaguje się na różne sytuacje i jak silne odczuwa się emocje.
Celem terapii poznawczo-behawioralnej jest uświadomienie pacjentowi jego podstawowych przekonań i myśli automatycznych, a następnie ich zmiana na bardziej adaptacyjne, czyli zdrowe i służące pacjentowi.
Przeanalizujmy to na przykładzie:
Pacjent nie docenia własnych możliwości i żywi przekonanie o własnej niekompetencji. Przy pomocy psychoterapeuty może zmodyfikować to przekonanie i zobaczyć siebie w bardziej realistycznym świetle – jako osobę radzącą sobie z różnymi wyzwaniami (jak i popełniającą błędy, tak jak każdy człowiek). Dzięki temu może zmienić sposób postrzegania konkretnych sytuacji, jakie przytrafiają się w jego życiu. Nie będzie już przychodziło mu do głowy tak wiele myśli w rodzaju „niczego nie potrafię zrobić dobrze”, „do niczego się nie nadaję”. Zamiast tego, dzięki pracy wykonanej podczas psychoterapii, w sytuacjach, w których popełni błąd, prawdopodobnie pomyśli: „nie jestem dobry w tym konkretnym zadaniu”.
Jakie techniki są stosowane w terapii poznawczo-behawioralnej?
Terapia poznawczo-behawioralna, jak sama nazwa wskazuje, składa się z pracy poznawczej (z myślami i przekonaniami) i behawioralnej. Stosowane w CBT techniki behawioralne mają na celu zmianę zachowania pacjenta.
Jedną z takich technik jest ekspozycja. To technika, podczas której pacjent konfrontuje się z sytuacjami, które są obiektywnie bezpieczne, lecz stanowią dla niego dyskomfort np. wystąpienie publiczne, jazda samochodem czy jazda windą.
Jak wyglądają sesje terapii poznawczo-behawioralnej?
To, co wyróżnia terapię poznawczo-behawioralną, to określenie na jej początku konkretnych celów terapii i dążenie do ich realizacji.
Terapia ma określoną strukturę i opiera się na aktywnej współpracy terapeuty i pacjenta, którzy wspólnie ustalają, nad czym będą pracować na każdej sesji. Terapia koncentruje się na teraźniejszości, ponieważ w tym nurcie dominuje podejście, że jedyne, do czego mamy dostęp, to zjawiska dziejące się tu i teraz. Do przeszłych doświadczeń sięgamy wtedy, kiedy ma to pomóc w zrozumieniu bieżących trudności pacjenta i przewidywaniu jego przyszłych zachowań.
Na początku każdej sesji terapeuta pyta o samopoczucie pacjenta i o to, jak mu minął tydzień. W ten sposób sprawdza nastrój, nasilenie objawów i doświadczenia pacjenta w ciągu ostatniego tygodnia oraz prosi go o nazwanie problemów, które są dla niego najpilniejsze.
Jeśli na wcześniejszej sesji była zadana praca osobista, terapeuta wspólnie z pacjentem omawiają wykonane ćwiczenia. Potem ustalany jest plan bieżącej sesji terapeutycznej. Pacjent bierze w tym aktywny udział.
Zdecydowana większość sesji jest poświęcona pracy nad konkretnym problemem i nauce umiejętności poznawczo-behawioralnych w tym kontekście. W podejściu poznawczo-behawioralnym wychodzimy z założenia, że to pacjent jest najlepszym ekspertem od samego siebie i swoich problemów. Terapeuta stanowi pewną „bezpieczną bazę”, porządkuje to, o czym mówi pacjent, i zadaje odpowiednie pytania, aby to pacjent znalazł w sobie odpowiedź na to, jak postąpić. Bardzo znaną techniką stosowaną przez terapeutów poznawczo-behawioralnych jest tzw. dialog sokratejski, czyli sposób rozmowy prowadzonej przez Sokratesa. Stanowi to pewną metaforę odkrywania odpowiedzi tkwiących w pacjencie. Dialog sokratejski zaprasza pacjenta, żeby zastanowił się, jak rozumie to, co się z nim dzieje, i jak może spojrzeć na problem z innej perspektywy.
Na koniec sesji terapeuta prosi o informacje zwrotne, uwagi i podsumowanie, aby mieć pewność, że pacjent „wynosi z sesji coś dla siebie”, czuje się rozumiany i ma pozytywny stosunek do terapii.
Czy istnieją różne formy terapii poznawczo-behawioralnej?
Współczesna terapia poznawczo-behawioralna ma wiele odmian, dlatego mówimy o tzw. trzeciej fali terapii poznawczo-behawioralnej. Może to być np. terapia oparta na uważności lub współczuciu, terapia akceptacji i zaangażowania, terapia schematów, terapia dialektyczno-behawioralna lub terapia ukierunkowana na procesy.
Na zakończenie…
Terapia poznawczo-behawioralna pomaga zdobywać umiejętności, które służą budowaniu lepszej jakości życia na przyszłość. Zakończenie podróży terapeutycznej w nurcie poznawczo-behawioralnym to często początek nowego rozdziału w życiu pacjenta, pełnego większej świadomości, zrozumienia i akceptacji siebie oraz otaczającej rzeczywistości.
